(z łac. nocturnus – nocny, od nox, noctis – noc) – obraz przedstawiający scenę nocną, zwłaszcza w przyrodzie.

Średniowiecze i renesans właściwie nie znały nokturnu, który trudno było umieścić w ówczesnym nurcie malarstwa religijnego. Pierwszym twórcą znanym z obrazów nocnych był Caravaggio, który spopularyzował w Europie malarstwo wysokiego kontrastu, np. Powołanie świętego Mateusza z 1599 roku. Na wspomnianym obrazie panuje półmrok, rozświetlany pasmem ukośnego światła. Nie jest to nokturn sensu stricto, ponieważ pojęcie to odnoszone jest zwykle do pejzaży. Caravaggio spopularyzował jednak noc. To właśnie uczniowie Caravaggia są twórcami tzw. maniera tenebrosa, stylu akcentującego ciemność i silne kontrasty świetlne (w tym stylu tworzył np. Jose de Ribera).

Wpływów Caravaggia dopatruje się u francuskiego malarza Georges'a de La Toura (1593-1652), którego "hiperrealistyczne", ale też symboliczne studia nocnych scen dalece wykraczają poza kanony epoki, w której tworzył. Charakterystyczne dla La Toura są nocne, kameralne sceny rodzajowe, najczęściej oświetlone pojedynczą świecą, której specyficzny, falujący płomień i pióropusz dymu są znakiem rozpoznawczym malarza. Owe nokturny należą przez swoją domową atmosferę do rzadkiej kategorii "nokturnów ciepłych". O ile wspomniani w tym artykule malarze nokturnów malowali zwykle noc niespokojną (Caravaggio), dramatyczną (Goya) lub chłodną (Whistler), o tyle de la Tour tworzył przedstawienia bezpiecznej, spokojnej ciemności.

Barok i rokoko to epoki światłości, a do tematu nocy sięgali podówczas głównie mniej znani pejzażyści oraz niektórzy malarze z Niderlandów, np. Rembrandt, autor Straży nocnej (1642). W istocie jednak płótno było źle konserwowane i przybrało swój ciemny koloryt już po śmierci autora. W XX wieku po konserwacji przemianowano je pospiesznie na Wymarsz strzelców, gdy okazało się, że scena odbywa się w pełni dnia. Podejrzenia były jednak uprawnione – Rembrandt lubował się w scenach nocnych, podobnie zresztą jak bliski mu Frans Hals.

Nokturn w pełni tego słowa pojawił się w romantyzmie. Malarze w tym okresie uwielbiali niedoświetlenie i noc, które utożsamiali z siedliskiem uczuć i nieznanego. Zwrócili się też ku przyrodzie. Caspar David Friedrich jest autorem wielu nokturnów, m.in. Drzew w świetle księżyca oraz Il Tramonto z ok. 1830 roku.

1.Caravaggio, Powołanie świętego Mateusza, 1599. 2. William Turner, Rybacy na morzu, 1796.

Środkowy, poziomy człon belkowania z reguły leżący między architrawem i gzymsem. Bardzo często zdobiony płaskorzeźbami, był jednym z najbardziej ozdobnych elementów antycznych świątyń.

W porządku doryckim fryz składał się z następujących na przemian po sobie metop i tryglifów (tzw. fryz metopowo-tryglifowy). W porządku jońskim mamy już do czynienia z fryzem ciągłym ozdobionym reliefem o tematyce mitologicznej, religijnej lub historycznej. Jednym z najwspanialszych przykładów fryzu ciągłego jest fryz z Partenonu.

Fryz to również poziomy pas zdobiący naczynia i malowidła lub ozdoba architektoniczna. Fryzy takie mogą składać się z powtarzających się motywów geometrycznych lub scen figuralnych.

Wyróżnia się też fryz arkadowy (lub arkadkowy, arkatura), który składa się z szeregu małych łuczków, najczęściej pod okapem frontowych elewacji. Jest on charakterystyczny dla architektury przedromańskiej i romańskiej. Stosowany też jako element dekoracyjny w wyrobach rzemieślniczych.

W starożytnych świątyniach  występowały fryzy dekorowane akantem, meandrami, palmetami, rozetami bądź motywami figuralnymi. W okresie gotyku przeważały fryzy z liśćmi i latoroślą, a w okresie renesansu powrócono do form antycznych, które w okresie baroku uległy wzbogaceniu.

Fryz arkadkowy - gotyk, poniżej widoczne cztery blendy.

(łac. pigmentum) – kryjąca substancja barwiąca. Drobno zmielona substancja stała, nierozpuszczalna i najczęściej nieprzezroczysta, zabarwiająca sobą powierzchnię pokrywanej substancji. Zazwyczaj są to rozdrobnione minerały. W farbach dla oszczędności stosuje się pigmenty razem z wypełniaczami. Ziarna wypełniacza są wielokrotnie większe od ziaren pigmentów, które wypełniacz pokrywają tworząc w ten sposób większą powierzchnię kryjącą. Pigmenty można podzielić na pigmenty absorpcyjne (m.in. biel barowa, błękit pruski (inaczej błękit berliński), cynober, czerń frankfurcka, glejta ołowiana, minia ołowiowa, ultramaryna, zieleń szwajnfurcka), pigmenty metaliczne, pigmenty perłowe. W farbie mogą występować pigmenty z różnych grup jednocześnie, np. jeśli w farbie metalicznej znajdą się dodatkowo pigmenty absorpcyjne, wówczas dzięki takie farbie można uzyskać barwę z połyskiem metalicznym. Farbę z pigmentami metalicznymi można też wzbogacić pigmentami perłowymi, otrzymując dodatkowo efekty właściwe pigmentom perłowym.

Element architektoniczny pełniący rolę konstrukcyjną, dekoracyjną i symboliczną. Jej dolną część tworzy baza, środkową trzon, a wieńczy głowica. Wspiera się na niej belkowanie, a od czasów rzymskich także łuk.

W starożytności stosowane były kolumny następujących porządków architektonicznych:

• dorycki – o wysokości od 8 do 12 modułów w starożytnej Grecji i 16 modułów w starożytnym Rzymie

• joński – o wysokości od 16 do 20 modułów

• koryncki – o wysokości jak w porządku jońskim, czyli od 16 do 20 modułów

• kompozytowy – o wysokości 20 modułów

• toskański – o wysokości 14 modułów

Kolumny stosowano między innymi w następujących budowlach:

• propyleje

• stoa

• portyk

• buleuterion

• łukach triumfalnych

1-doryncki, 2-joński, 3-koryncki, 4-toskański, 5-kompozytowy, 6-porządek spiętrzony, 7-wielki porządek, 9-świątynia dorycka i jej elementy.

Porządki architektoniczne. Wykształcone w różnych okresach antyku style budowlane charakteryzowały się odmiennymi typami kolumn, formami kapiteli, belkowaniem, konstrukcją dachu i określonymi proporcjami. Według ścisłych zasad dolna średnica kolumny pozostawała w określonym stosunku do jej wysokości; zasady te odnosiły się także do ustalanie odstępu między kolumnami i wysokości całej budowli.
Najstarszy jest dorycki porządek architektoniczny. Był rozpowszechniony przede wszystkim w macierzystej Grecji; pojawił się tam w VII w.p.n.e. Kolumna dorycka czerpała z wzorów egipskich, nie miała bazy i stała bezpośrednio na ziemi, trzon był głęboko żłobkowany, a kapitel składał się z niższego, półcylindrycznego członu, tak zwanego echinusa, i spoczywającego na nim kwadratowej płyty. Belkowanie doryckie przypominało drewniane konstrukcje epoki archaicznej. Nad architrawem znajdował się fryz z metopami i tryglifami.
Joński porządek archit. zdobył popularność na początku VI w. p.n.e., początkowo w Azji Mniejszej i na wyspie Samos. W świątyniach Attyki pojawił się dopiero w połowie V w.p.n.e. Smuklejsza od doryckiej kolumna jońska posiadałą wieloczęściową  bazę, składającą się z jednego wklęsłego i jednego lub - w bazie porządku attycko-jońskiego - dwóch wypukłych wałków. Kapitel był dwuczęściowy; na okrągłęj, zdobionej ornamentami, cylindycznie wykończonej płycie spoczywał szeroki przypominający siodło człon, zakończony po obu stronach zawiniętymi do dołu wolutami. Całość wieńczyła niska czworokątna płyta. Belkowanie składało się z dwu- lub trzyczęściowego architrawu i umieszczonej nad nim ząbkowanej listwy, ponad którą znajdował się geison.
Koryncki porządek archit.  pojawił się dopiero w V w.p.n.e. w Atenach; jest właściwie  odmianą jońskiego i różni się od niego tylko smuklejszymi proporcjami kolumny i kapitelem, w którym obok czterech ukośnie ustawionych i sielnie wychylonych wolut występuje bogata ornamentyka roślinna, przede wszystkim palmeta i akant. Obok tych porządków archit. pochodzących z Grecji, w starożytności odgrywał pewną rolę porządek etrusko-włoski. Ukształtował się na terenach oddziaływania sztuki etruskiej, a przejęli go architekci rzymscy. Stosowana w nim kolumna toskańska łączyła bazę kolumny jońskiej z kapitelem doryckiej. W epoce hellenizmu Rzymianie stosowali greckie prządki architektoniczne, a nawiązując do ich form wynaleźli własny porządek zwany kompozytowym (kapitel jest kontynuacją kapitelu korynckiego).

Odmiana techniki druku wklęsłego zbliżona do akwaforty, niegdyś stosowana jako jedna z metod odtwarzania obrazów i rysunków, dzisiaj wykorzystywana już tylko jako technika artystyczna, a więc zaliczana do grafiki warsztatowej.

Wykonanie formy drukowej w tej metodzie polega na pokryciu płyty metalowej sproszkowaną kalafonią lub pyłem asfaltowym, które podgrzane topią się i przylegają do niej, naniesieniu obrazu poprzez zasłonięcie wybranych fragmentów powierzchni metalu werniksem, a następnie trawieniu odsłoniętego metalu kwasem azotowym. Akwatinta różni się od akwaforty przede wszystkim tym, że trawione są nie linie, lecz płaszczyzny. W wyniku powielania czynności w coraz mniejszych obszarach obrazu uzyskuje się zróżnicowanie głębokości wytrawionych miejsc, a przez to możliwość waloryzowania koloru farby drukowej, czyli możliwość uzyskiwania półtonów.

Wygląd odbitki wykonanej metodą akwatinty przypomina: akwarelę, lub rysunek wykonany tuszem lub sepią, lub też rysunek wzbogacony techniką lawowania (podmalowywania go rozwodnionym tuszem lub farbą akwarelową).

Wynalezienie techniki akwatinty w latach 60. XVIII wieku było konsekwencją dążenia sztycharzy do poszerzenia możliwości kolorystycznych przy reprodukowaniu grafiki, gdyż do tej pory namiastką stosowania półtonów w druku była jedynie technika szrafowania. Pionierami tej techniki byli Johann Adam Schweickart i Andrea Scacciati we Florencji, oraz Per Gustaf Floding i Jean-Baptiste Le Prince w Paryżu, zaś pierwszym wielkim artystą uprawiającym tę technikę był, niedługo po nich, Francisco Goya.

Akwatintą nazywane są również same odbitki wykonane techniką akwatinty.

Kwasoryt, graficzna technika druku wklęsłego (podobnie jak miedzioryt), a także odbitka uzyskana tą techniką. Zasadniczo jedyna różnica między akwafortą, a miedziorytem polega na tym, że w akwaforcie rysunek przeznaczony do powielania nie jest grawerowany rylcem bezpośrednio na miedzianej płytce, lecz wytrawiany kwasem. W tym celu płytę pociąga się najpierw cienko woskiem lub asfaltem, tak zwanym podkładem pod kwas. Następnie stalową igłą rytowniczą trzeba wyryć rysunek w podkładzie. Kwas trawi metal tylko w miejscach "wyskrobanych" igłą i pozbawionych warstwy ochronnej. Dalsza procedura jest już prosta: po zlikwidowaniu warstwy ochronnej proces druku odbywa się tak samo jak w miedziorycie. Na ostateczny rezultat wpływa to, że działanie kwasu może odbywać się w wielu fazach, i w zależności od czasu trawienia otrzymujemy linie o różnej wyrazistości. Dzięki temu w odbitkach łatwo można osiągnąć zróżnicowanie kolorytu i światłocienia, co znacznie rozszerza możliwości artystyczne grafiki.
Dzieje akwaforty sięgają epoki A. Dürera, który to sam przeprowadzał eksperymenty w dziedzinie tej techniki na płytach żelaznych. Od XVII w., kiedy największym mistrzem akwaforty był Rembrant, aż do czasów nam współczesnych technika ta ani przez chwilę nie traciła na znaczeniu. Z czasem rozpowszechniła się także metoda "crayon-manier", zwana także metodą punktową, która pozwoliła na osiąganie podobnych efektów z wykorzystaniem rysunku kredką. Inni twórcy stosowali miękki werniks, technikę przedruku wyróżniającą się wyjątkowo miękką kreską. Posługując się wynalezioną dopiero w 1768 r. akwatintą można było naśladować rysunek tuszem.

Tkanina dekoracyjna jednostronna, naśladująca obraz, może zawierać motywy figuralne, pejzażowe lub ornamentalne traktowane podobnie jak w malarstwie tzn. z uwzględnieniem kompozycji, perspektywy i gamy barwnej. Wykonana na krośnie techniką gobelinową, tkacz pracujący na krośnie pionowym ma przed sobą lewą stronę gobelinu, posługuje się kartonem czyli projektem w skali 1:1, pochodzącym częstokroć z warsztatu wybitnego artysty malarza.

Kobierce ścienne, wyroby manufaktury paryskiej rodziny farbiarzy, Bogelinów, którzy użyczyli im swego nazwiska. Kobierce te przeznaczone były przede wszystkichm na francuski dwór. W manufakturze od 1662 r. należącej do króla, której okres rozkwitu trwał aż po koniec XVIII w. pracowali tkacze flamandzcy.

Tapiseria stosowany jest wymiennie z nazwami: gobelin i arras.

Tapiserie wykonywano już w starożytnym Egipcie (od XVIII dynastii), w Chinach i prekolumbijskim Peru. W Europie ważnymi ośrodkami były: w XIV wieku Paryż i Arras, XV – Arras i Tournai, XVI – Flandria, Włochy, XVII – Bruksela, Francja (zwłaszcza królewska manufaktura Gobelinów i manufaktura w Beauvais), XVIII – manufaktura Gobelinów i Beauvais.

Szereg łuków (łęków) opartych na kolumnach lub filarach. Arkada powstała w epoce hellenistycznej, a rozwinięta przez Rzymian weszła do zoasobu motywów architektonicznych występujących we wszystkich epokach. Zależnie od rodzaju podpór rozróżniamy arkadę kolumnową lub filarową. Szczególne znaczenie zyskały arkady jako element podcieni na ulicach i placach. Przekładane ze względów dekoracyjnych nad mury ślepe arkady nazywają się blendami arkadowymi i w architekturze rzymskiej występowały także jako fryz arkadowy (arkatura). Otwarte przejścia z arkadami, spotykane pod nasadą dachu w kościołach romańskich, np. na apsydach i wieżach, nazywane są galeriam karłowatymi.

Arkady w Hamburgu.

Blenda arkadowa.

Sandro Botticelli - Primavera

Renesans ok. 1477-1478, panel, tempera na desce, 203x314 cm. Prostokąt w poziomie, Galleria degli Uffizi, Florencja.

KOMPOZYCJA:
-prostokąt poziomy
-kompozycja wielofiguralna
-centralna postać wyraźnie wyodrębniona (ciemnym konturem wokół) tworzy oś symetrii
-kompozycja płaszczyznowa oparta na rysunku, tworząca niemal teatralną scenę.
-kompozycja statyczna oparta przede wszystkim na pionach i delikatnych skosach, poziome płaszczyzny tworzy ziemia i kolory drzew.
-wyraźne kompozycyjne centrum, choć obok także pomniejsze centra (grupa wiosny oraz gracji).
-widz kierowany dośrodkowo.

KOLORYSTKA:
-kolory stonowane, jasne postacie na ciemniejszym tle.
-równowaga kolorów ciepłych i zimnych.
-kolor lokalny.
-gama barwna ograniczona, plamy czerwieni tworzą wyraźne akcenty kolorystyczne.

ŚWIATŁOCIEŃ:
-źródło światła po za obrazem.
-światło rozproszone.
-delikatny modelunek światłocieniowy, niewielkie różnice walorowe.
-ciemne tło z prześwitującym fragmentem nieba wyraźnie wyodrębnia płaszczyznę pierwszego oświetlonego równomiernie planu.

EKSPRESJA:
-najważniejszymi środkami artystycznymi są rysunek (linearyzm) i podporządkowany rysunkowi kolor.
-powściągliwa znacząca gestykulacja.
-wyraźnie wystudiowane pozy.
-nastrój uroczysty, podniosły, ważna chwila podkreślona "teatralizacją" wydarzenia.
-wyrażenie harmonii podkreśla wymowę obrazu.
-dominacja rozumu, ograniczony seksualizm.
-mowa ciała powściągliwa, ciała idealizowane.

Primavera przedstawia Wenus stojącą pośród rajskiego ogrodu, pełnego wiosennych kwiatów i okolonego drzewkami pomarańczowymi.Syn Wenus-kupidyn- z opaską na oczach przygotowuje się do wypuszczenia z łuku płonącej strzały, z tyłu zaś ukazano krzew mirtu, tradycyjnie kojarzony z boginią miłości. Po lewej stronie tańczą trzy Gracje, a bóg wiatru zachodniego, Zefir w barwach szarych i błękitnych obejmuję nimfę Chloris, obok której stoi Flora, rozsypująca kwiaty róży (kolejny tradycyjny atrybut Wenus).
Istnieje wiele teorii związanych za znaczeniem tego obrazu.Wydaję się że Botticelli nie przedstawia żadnego konkretnego mitu, lecz czerpie inspiracje, dla zmysłowej sceny z wielu rozmaitych źródeł -zarówno antycznych, jak i piętnastowiecznych. Wszystkie mitologiczne postacie ukazane na obrazie można powiązać z instytucją małżeństwa.
Wenus- przedstawiono jako bogato odzianą matronę; boginię zaszczytnej (czyli małżeńskiej) miłości. W jej ogrodzie panuje wieczna wiosna. Bogini wydaję się wskazywać na trzy Gracje, jej mitologiczne towarzyszki, w których stronę zwrócony jest również Kupidyn - tej, którą trafi jego strzała, pisane jest wyjść za mąż.
Postać Merkurego jest również ściśle związana zarówno z Wenus jak z wiosną. Merkury to syn Mai, na której cześć nazwano miesiąc Maj. Bóg odgania kaduceuszem chmury, dla których nie ma miejsca w złotym ogrodzie Wenus.
Flora, bogini kwiatów, stanowi ucieleśnienie piętnastowiecznego ideału piękna. Jej suknie zdobią haftowane róże- kwiaty Wenus; bogini nosi też biżuterie z motywami roślinnymi. Podobnie jak Wenus, postać Flory również wiąże się z miesiącem majem.
Botticelli z pewnością przeczytał o Chloris w "Metamorfozach Owidiusza". Nimfa została zgwałcona przez Zefira w ogrodzie Hesperyd; później jednak wzięła z nim ślub i razem cieszyli się wieczną wiosną. Na obrazie nimfa stara się podnieść krzyk, lecz z jej ust wydobywają się jedynie kwiaty. Postać Zefira, choć przedstawionego tu jako złoczyńca, miała w świecie antycznym konotacje pozytywną, związaną z wiosną i boginią Wenus. Zgodnie z poematem autorstwa Angela Poliziano, rówieśnika Botticellego. Zefir jest jedynym wiatrem mającym wstęp do ogrodu Wenus- jemu bowiem zawdzięczamy poranną rosę oraz słodką woń kwiatów.

(przesłała Maluta)

(niem. "Auslucht", "Erker" - wykusz); izba narożna, kwadratowa lub prostokątna, wydzielona w bryle budynku lub dobudowana do niego, wystająca przed lico, przykryta osobnym dachem.

Alkierz powstał z przekształcenia narożnych baszt średniowiecznych zamków warownych w baszty aklierzowe w XV wieku, potem po utracie funkcji obronnych przekształciły się w alkierze. Charakterystyczny dla polskich dworków z XVI-XIX w. i pałaców z XVII w.

Określenie to odnosi się także do:

• izb mieszkalnych w dworach i pałacach, często sytuowanych w narożach budynku, pełniących rolę sypialni, garderoby

• izb mieszkalnych w karczmach

• w budownictwie wiejskim reprezentacyjna izba, sypialnia. W niektórych regionach pomieszczenie w chatach wiejskich przeznaczone do przechowywania ziarna (szafarnia)

Budowla obronna, służąca do zwiększenia ochrony bramy.

Barbakan rozpowszechnił się w średniowieczu i w różnych formach przetrwał do połowy XVIII w. Jego rozwinięciem był stosowany od XVI wieku rawelin.

Najstarszy zachowany barbakan w Europie pochodzi z pierwszej połowy XIII w. i znajduje się w Carcassonne we Francji.

Barbakan składał się z osłoniętego przejścia (tzw. szyi), która łączyła mur obronny z np.: basztą, wieżą, basteją, rondelą, tarasem, bastionem lub rawelinem.

Pierwszym barbakanem, jaki powstał na obecnych ziemiach polskich, był barbakan przed Bramą Starotoruńską z 1429 w Toruniu, wysadzony przez Szwedów w 1703. Drugi toruński barbakan, przed Bramą Chełmińską, pochodził z 1449.

Barbakany istniały również we Włocławku, Fromborku, Opolu, Wrocławiu (XV/XVIw.), Stargardzie (przy trzech bramach Świętojańskiej, Pyrzyckiej i Wałowej) i przy obu bramach Lwowa - Krakowskiej i Halickiej.

W Polsce zachowały się barbakany:

• w Krakowie (XV w.)
• w Gdańsku (Katownia XIV w.-XVI w.)
• w zamku biskupim w Siewierzu (XVI w.)
• na Jasnej Górze (XVII w. - rawelin)
• ruiny barbakanu w Bieczu
• w Choszcznie, przy nieistniejącej Bramie Kamiennej(XV w.).

Obecny barbakan warszawski jest prawie w całości rekonstrukcją powojenną, jednak z wykorzystaniem oryginalnych fundamentów i elementów murów. Rekonstrukcję wykonano na podstawie rycin z XVI w.

Barbakan w Warszawie.

Barbakan w Krakowie.

(franc. avant garde – "straż przednia") – zespół tendencji i trendów w sztuce na początku XX wieku odrzucający dotychczasowe style, kreujący własny świat, nie naśladujący rzeczywistości, szukający odrębnego języka wyrazu. Twórcy awangardy odrzucali dorobek kulturowy i poszukiwali nowych, oryginalnych rozwiązań ideowo-artystycznych. Zjawisko pojawiło się ok. 1910 roku i wiązało się z powstaniem nowych kierunków w sztuce takich jak:

• futuryzm,

• ekspresjonizm,

• kubizm,

• dadaizm,

• surrealizm,

• fowizm

• konstruktywizm.

Stefan Morawski[1] jako cechy przysługujące wszystkim kierunkom awangardy wylicza:

• pionierstwo

• zdystansowane podejście do sztuki zastanej

• pogarda dla kanonów wytworzonych w przeszłości

• częste teoretyzowanie na temat podejmowanych działań (często, z wyjątkiem kubizmu, teorie wyprzedzały praktykę)

• traktowanie sztuki jako prekursora i animatora społecznego postępu

• czerpanie inspiracji z nauki i techniki, (kubiści z teorii względności, surrealiści z psychoanalizy, futuryści z techniki)

Termin jest wykorzystywany również obecnie dla określenia dokonań artystycznych, które wykraczają poza schematy i nie poddają się prostej klasyfikacji, np. muzyka awangardowa.

Pierwotnie było to główne pomieszczenie starorzymskiego domu mieszkalnego; otoczony małymi pokoikami niezadaszony wewnętrzny dziedziniec, w którym znajdowało się palenisko oraz impluvium (basen zbierający deszczówkę). Do atrium wchodziło się od frontu wprost z ulicy. Właściwe pomieszczenia mieszkalne znajdowały się na zapleczu domu (perystyl). Z czasem zaczęto atrium ozdabiać kolumnami; pełniło wtedy rolę pomieszczenia reprezentacyjnego. We wczesnochrześcijańskiej i wczesnośredniowiecznej architekturze sakralnej atrium nazywano otoczony kolumnami dziedziniec, na środku którego znajdował się basen do ablucji (obmycie).

Dom rzymski o układzie atrialno-perystylowym - widok i rzut poziomy.

1 - przedsionek, 2 - atrium, 3- sadzawka, 4 - alae, 5 - sypialnia, 6 - izby,
7 - reprezentacyjne pomieszczenie pana domu, 8 - jadalnie, 9 - perystyl,
10 - loża, zwana eksedrą
Nieoznaczone numerami są pomieszczenia pomocnicze o różnym przeznaczeniu        użytkowym.

Pionowa wolno stojąca podpora konstrukcji. Na całej wysokości przekrój poprzeczny ma taki sam kształt. Może to być koło lub najczęściej kwadrat lub prostokąt. Okrągłe filary nazywamy kolumnami. Filar o takich samych wymiarach przekroju poprzecznego nazywany jest słupem.

Filar, który jest częściowo schowany w ścianie lub stoi przy niej to pilaster. Budowa filara może być zbliżona do budowy kolumny, tzn. może się on składać z bazy, trzonu i głowicy. Filary wykonywane są z różnych materiałów, np. kamienia, cegieł, drewna, stali, żelbetu.

Łuk przyporowy z cegły lub kamienia wsparty na dwóch słupach, podtrzymujący i wzmacniający sklepienie budowli.

Gurty pojawiły się w sklepieniu kolebkowym jako tzw. łęki jarzmowe. Dzieliły kolebkę na pola sklepienne. Wprowadzając rytm działały dekoracyjnie; a przejmując obciążenia z kolebki - konstrukcyjnie.

Szerokie pasy gurtów wyraźnie rozdzielają pola sklepienne z węższymi żebrami.

Cyrk – w starożytnym Rzymie budynek, w którym znajdował się hipodrom (tor dostosowany do wyścigów konnych). Odbywały się tam wyścigi kwadryg (rzymski wóz dwukołowy, zaprzężony w cztery konie obok siebie). Arena cyrku oddzielona była od amfiteatralnej widowni rowem w celu zapewnienia widzom bezpieczeństwa. Tor był podwójny, z wirażem wokół słupów na jednym końcu. Przy drugim końcu mieściły się stajnie. Tory rozdzielał niski mur (spina). Największy cyrk, długości 650 m – Circus Maximus (najstarsze pozostałości z VI w. p.n.e.), cyrk Nerona i Kaliguli (I w.) miał 350 m.

Cyrk naumachii – budowla, podobna do amfiteatru. Zamiast areny znajdował się basen wodny (naturalny lub sztuczny) otoczony widownią. W czasach starożytnego Rzymu rozgrywano na nim bitwy morskie.

Circus Maximus w Rzymie.

Nadbudowa nad gzymsem koronującym budowli i często zdobiona plastycznie niska ścianka zasłaniająca dach. W starożytności attyka pojawiała się przede wszystkim na rzymskich bramach i łukach triumfalnych. Francuskie budownictwo barokowe wykształciło piętra attykowe, tj. niskie, ale posiadające okna górne kondygnacje budowli. Piętra takie stosowali także architekci niemieccy - przykładem może być budynek Oberes Belvedere w Wiedniu.

Attyka kamienicy Mikołaja Przybyły w Kazimierzu Dolnym.

Zbiór ksiąg, spisanych pierwotnie po hebrajsku, aramejsku i grecku, uznawanych przez żydów i chrześcijan za natchnione przez Boga. Biblia i poszczególne jej części posiadają odmienne znaczenie religijne dla różnych wyznań. Na chrześcijańską Biblię składają się Stary Testament i Nowy Testament. Biblia hebrajska – Tanach obejmuje księgi Starego Testamentu. Muzułmanie uważają, iż część Biblii (np. Księgi Mojżeszowe, Psalmy) powstała w wyniku boskiego objawienia, ale jej treść została zafałszowana.

Rodzaj sztuki widowiskowej, w której aktor lub grupa aktorów na żywo daje przedstawienie dla zgromadzonej publiczności. Terminem tym określa się też czasem sam spektakl teatralny lub też budynek, w którym on jest grany.

W starożytnej Grecji wykształcił się jeden z rodzajów literackich – dramat. Z Dionizji Wielkich, czyli obrzędów i procesji urządzanych wiosną w miastach, wykształciła się tragedia. Z kolei Dionizje Małe, święta ku czci Dionizosa obchodzone jesienią na wsiach, dały początek komedii. Natomiast z dytyrambów – pieśni śpiewanych ku chwale Dionizosa – wykształcił się dialog koryfeusza (czyli przewodnika chóru) z chórem. Koryfeusz stał się też prototypem aktora.

Po raz pierwszy aktora wprowadził w 543 roku p.n.e. Tespis. Później Ajschylos wprowadził drugiego aktora, a Sofokles uznał za stosowne wprowadzenie aktora trzeciego. W jednym czasie na scenie starogreckiego teatru nie pojawiało się więcej niż 3 aktorów. Aktorzy występowali w kolorowych maskach, które odzwierciedlały humor granej przez nich postaci.

Pierwsze przedstawienia odbywały się po prostu tam, gdzie mogliby się zebrać mieszkańcy całego miasta i obejrzeć duże widowisko, np. na zboczach wzgórz. Miało to poniekąd związek z ideą sztuki greckiej, głoszącej przyjaźń i zgodę z naturą. Spektakle zaczynały się o wschodzie słońca, a kończyły o jego zachodzie; odbywały się przez kilka dni z rzędu.

Amfiteatr - Miejsce, w którym odbywało się przedstawienie, nazywano amfiteatrem. Wyróżniano tam następujące elementy:

• teatron – miejsce dla publiczności,
• orchestra – miejsce dla chóru (okrągła powierzchnia amfiteatru),
• proskenion – nieszerokie prostokątne podwyższenie, na nim pokazywali się artyści (było to miejsce niezwykle krótkich spotkań chóru z aktorem),
• skene (gr. skene – 'buda') – budynek z pięknymi kolumnami, przypominał wyglądem świątynię lub pałac. Miał zwykle front z trzema parami drzwi, przez które wchodzili i wychodzili aktorzy

Jest to właściwie rodzaj sztuki na granicy teatru i literatury.

Dzieło dramatyczne należy do literatury tylko jako utwór słowny, dający się zestawić z tekstami lirycznymi lub epickimi, natomiast w swojej realizacji widowiskowej należy do wielotworzywowej sztuki teatru. Cechą dramatu jest ograniczenie do minimum roli narratora i pełne usamodzielnienie działań i wypowiedzi postaci. Świat przedstawiony w utworze dramatycznym koncentruje się na akcji, która jest wyraźnie zarysowana i ma ustalony tok przebiegu (od przedstawienia, poprzez rozwinięcie i punkt kulminacyjny, a skończywszy na rozwiązaniu).

Określenie oświetlenia obiektów architektonicznych, mającego na celu uczynienie ich widocznych nocą, wyeksponowanie, tworzenie nastroju oraz pokazanie istotnych detali.

Dotyczy zarówno zewnętrznych części budynków jak i wnętrz np. obiektów sakralnych. Do iluminacji obiektów stosuje się specjanlne oprawy oświetleniowe i źródła światła. Najczęściej stosowane są lampy metalohalogenkowe o różnych barwach a czasem również lampy sodowe oraz diody LED.

Przykład iluminacji Mostu Długiego w Szczecinie.

• W starożytnej Grecji otoczona kolumnadą kolista świątynia. Najstarszy tolos znajduje się w Delfach i pochodzi z Vi w.p.n.e. W późniejszym okresie tolosy pełniły także funkcję budowli świeckich.
• kamienny grobowiec na planie koła lub zbliżonym do koła, przykryty pozornym sklepieniem kopułowym (grobowiec kopułowy lub grobowiec w kształcie ula), sklepieniem płaskim lub też w ogóle pozbawiony jakiegokolwiek przykrycia. Mógł być to po prostu kopiec ziemi usypany nad pomieszczeniem zawierającym szczątki zmarłego lub zmarłych wraz z wyposażeniem grobowym.

Grobowce tolosowe pojawiły się już w epoce minojskiej, ale największą popularność zyskały w epoce mykeńskiej. Podobne grobowce budowano również w czasach późniejszych w Grecji, Italii, Tracji (tutaj obecnie liczba znanych grobowców kopułowych przekroczyła już 30) oraz w północnym Nadczarnomorzu. Najliczniejszą grupę tolosów znaleźć możemy na terenie Krety w dolinie Mesara i wokół Koumasa w górach Kophinas. Najsłynniejszym tolosem-grobowcem jest tzw. skarbiec Atreusza (znany też jako grób Agamemnona).

Tolos (Skarbiec Atreusza) - przekrój

(dom rady niem. Rathaus) - reprezentacyjny budynek użyteczności publicznej, zwykle tradycyjna siedziba samorządowych władz miejskich.

W starożytnej Grecji funkcję ratusza pełnił buleuterion, w Rzymie kuria. W okresie średniowiecza (w XII wieku) pojawiły się ratusze o charakterze budowli obronnych. Były stawiane najczęściej na planie czworoboku i sytuowane w centrum miasta, na rynku lub przy jednej z ważniejszych pierzei. Ważnym elementem ratusza była wieża pełniąca funkcję strażnicy miejskiej. Wieża była wkomponowana w bryłę budynku lub budowana jako wolno stojąca (beffroi). Spotyka się także ratusze z dwiema wieżami (nie wiadomo dokładnie co miały one symbolizować, jednym z przykładów jest ratusz w Szprotawie). Najważniejszym pomieszczeniem w ratuszu była sala obrad. Było to jednocześnie największe i najbardziej reprezentacyjne pomieszczenie w budynku, umieszczano je na pierwszym piętrze.

W okresie renesansu i baroku ratusze budowano w bardziej ozdobnej formie, architektura była zbliżona do pałacowej.

Ratusz, jako budowla monumentalna i reprezentacyjna był znakiem siły i samorządności miasta, wokół niego budowano kramy kupieckie, sukiennice.

Jedynym zachowanym w Polsce ratuszem drewnianym jest ratusz w Sulmierzycach.

W Polsce często ratusz jako budynek jest określany mianem magistrat.

W starożytnym Rzymie wielonawowy, halowy budynek, w którym odprawiano sądy i który pełnił funkcję hali targowej. Z tej formy budynku wykształcił się kościół chrześcijański, który przejął także jego nazwę. W bazylice nawa środkowa wielonawowej wydłużonej budowli jest wyższa niż nawy boczne, a światło wpada do niej przez okna ponad dachami naw bocznych. Zakończenie nawy środkowej tworzy nazywana pierwotnie trybuną apsyda, która u Rzymian zarezerwowana była dla wysokiego urzędnika, a w kościołach chrześcijańskich była miejscem, w którym stawiano ołtarz. Bazylikę chrześcijańską powiększono; przed apsydą dobudowano nawę poprzeczną, a od epoki Karolingów przedłużono nawę główną poza poprzeczną tworząc prezbiterium. W najstarszych wczesnośrediowiecznych bazylikach występuje także atrium lub paradyz, otoczony kolumnami frontowy dziedziniec z fontanną, oraz przylegająca do niego halą.

Balkon wnękowy, pomieszczenie znajdujące się na ogół na górnej kondygnacji (może być jedno lub wielokondygnacyjna, otwarta lub zamknięta - przeszkolna) i zawarte w bryle budynku, oddzielone drzwiami i oknami od pomieszczeń wewnętrznych, lecz otwierające się na zewnątrz. Bywają jednak także loggie wolnostojące, jak np. zbudowana w XIV w. florencka Loggia Dei Lanzi.

Loggia Dei Lanzi.

Loggia Ratusza w Poznaniu.